سیری در تاریخچه نخستین مدرسه قالی بافی و افکار مترقی که جایشان خالی است
به گزارش شهریار: در همه جا خبرها حاکی از این بود که به زودی مدرسه قالی بافی در تبریز احداث خواهد شد و پایه گذار این اتفاق یکی از خیران تبریزی بود که در حوزه های فرهنگی دستی داشت و پیش از این هم نخستین کتابخانه عمومی کشور را بنیان گذاشته بود.
تفکر ساخت مدرسه قالی بافی جنب و جوشی را در افکار عموم مردم و میان صاحب نظران به راه اندخته بود به طوریکه این موضوع به روزنامه های آن روزگار هم راه یافت و روزنامه ناصری سال شماره ۲۵ در تاریخ اول جمادی ثانی ۱۳۱۳ نوشته است: در این روزها جاحی خازن لشکر، قرار داده اند که “با دستگاه قالی بافی، یک استاد ماهر به مکتب آروده، اطفال فقرا را که نصف روزشان مشغول درس و مشق است، نصف دیگر را صرف یادگرفتن این صنعت عالی که مخصوص به ایران و ایرانیان است بنمایند” که الحق این نوع اعمال خیریه اسباب ترقی دولت و ملت خواهد بود.
این داستان به ۱۲۱ سال پیش باز می گردد زمانی که فردی بنام حاج میرزا حسن خان خازن لشکر اقدام به برپایی اولین مدرسه قالی بافی ایران و بلکه جهان کرد.
حاج میرزا حسن خان خازن لشکر فرزند سلمان محتمد السلطان تبریزی، یکی از مردان خیر و روشنفکر تبریز در عصر ناصری بود.
این مرد دور اندیش با تاسیس مدرسه ارک نه تنها امکان تحصیل رایگان برای کودکان فقیر و بیسرپرست را فراهم کرد بلکه در آن روزگار، در نظر داشت، مدرسه حرفهای دایر کند تا دانش آموزان ضمن ادامه تحصیل، با صنایع مختلف آشنائی پیدا کرده و بتوانند در رشد و پیشرفت صنعت کشور، نقشی را ایفا کنند. این شخصیت فرهنگ دوست، با ایجاد دستگاه قالیبافی در مدرسه، امکان یادگیری این فن هنرمندانه را برای محصلان فقیر فراهم آورد.
مدرسه ارک طبق روایت تاریخ نویسان، پیش از تاسیس نخستین کتابخانه عمومی ایران در تبریز راه اندازی شده بود و به سبک نوین به دانش آموزان علم روز آموزش داده می شد و گام موثری در جهت پیشبرد فرهنگ این سرزمین داشت به ویژه آنکه کودکان فقیر و بی سرپرست هم از آموزش بدور نمانده و به صورت رایگان امکان تحصیل را برای آنها فراهم کرده بود.
مدرسه ارک در مسجدی جنب ارک علیشاه دایر و با اصول جدید تدریس می شد و آنچه که این مکتب را از سایر مکاتب متمایز ساخته بود، دو چیز است: اول آن که این مکتب، از طرف حاج میرزا حسن خان خازن لشکر که در آن موقع رئیس مجلس محاکمات عسکریه آذربایجان و همچنین رئیس مخزن نظامی بود دایر گشته و تحصیل اطفال در آنجا مجانی بود و مرحوم خازن لشکر مخارج تحصیلی آنها را میپرداخت وحتی به اطفال لباس مجانی نیز میداد.
و دوم؛ سبک این مکتب با دیگر مکاتب متفاوت بود که شاگردان در مسجد روی تشکجه مینشستند و به تحصیل میپرداختند، مدیریت این مکتب را خازن لشکر به حاج میرزا محمد حسین شریعتمدار سپرده بود و در این مدرسه قرآن تدریس میشد و شاگردان بزرگ، علوم صرف و نحو و کتب قرائت فارسی و عربی تحصیل می کردند.
تاریخ تاسیس این مکتب بسیار قدیمی است و در سال ۱۳۱۰ قمری این مکتب به نام مدرسه ارک دایر بوده است.
طبق نوشته تاریخ نویسان؛ لباس متحد الشکل اطفال و لوازم تحصیل و تحریر و حقوق مدیر و معلمان به عهده موسس آن آموزشگاه بود. گاه گاه به محصلینی که فقیر بودند کمک خرج هم میداد و روزهای جمعه در منزل خود (محله ششگلان، همسایگی مرحوم مرتضوی) روضه خوانی داشت. مدیر دبستان موظف بود که شاگردان را غالب هفتهها به مجلس روضه خوانی آورد و موقع برگشتن به آنها انعام میکرد.
مدرسه با اهدافی که برای پیشرفت دانش آموزان خود داشت و آموزش صنایع را در کنار دورس عمومی قرار داده بود به حق در روزگار خود بدیع بود تا جایی که نحوه آموزش و مدیریت مدرسه ارک مورد پیگیری تمام اقشار جامعه آن زمان بود و روزنامه ناصری، از جریان امتحان شاگردان این مکتب در روز ۱۴ جمادی الاول۱۳۱۳ گزارشی بدین شرح درج کرده است:
«شمارههای پیش اشارت رفته بود که حاج میرزا حسن خان خازن لشکر، مکتب احسانی در دارالسلطنه بنا کرده و اطفال فقرا را در آن جمع نموده ، مشغول تربیت آنها هستند. روز… شاگردان آن مکتب را برای امتحان، دعوت به باغ خودشان نموده با حضور حاج میرزا محمدحسین شریعتمدار سلمه الله تعالی و چند نفر دیگر از اجله علما و اعاظم تجار رسیدگی بر مراتب ترقیات آنها نموده، مورد کمال تحسین شدهاند. وبانی معظم له محض تشویق شاگردان به هر یک از ایشان یک دست لباس مزین از پارچه خوبی هم رنگ بذل و عطا کرده…»
همچنین در شماره ۴۵ سال بیستم (۱۶ ذیقعده ۱۳۱۱) روزنامه اختر نیز درباره این مدرسه این اطلاعات به چشم میخورد: «… از قرای که آگاهی حاصل نمودیم مکتبی که جناب خازن لشکر باز کرده، قریب به شصت نفر از ایتام و فقرا در آن جا مشغول تحصیلند، تمامی مخارج این مکتب، حتی لباس شاگردان که سالیانه دو دست باشد، به عهده جناب مشارالیه بوده، وضع تدریس و تعلیم نیز نهایت نظم را داشته، در هر دو سه ماه نیز شاگردان با حضور مردمان بافضل و دانش به معرض امتحان آورده شده از مکتبات علمیه و تحصیل هر کدام آگاهی حاصل آمده، مستعدان و هوشیاران آنان مورد لطف و نوازش میشوند تا دیگران هم به تحصیل سعی و دقت نمایند.
بالاتر از اینها، تصور ثانوی جناب خازن لشکر بهتر و سودمندتر است که خیال داشتهاند مکتب صنایعی متمم باز نمایند که هر یک از اطفال پس از فارغ التحصیلی که مختصری در خواندن و نوشتن و حساب ملکه حاصل نمود، بدان جا رفته از صنعت آهنگری و نجاری و ریختهگری، قالی بافی و غیره که در قورخانه مبارکه لازم است هر کدام را که طفل به ظرافت طبع خود اختیار نماید بدان مداومت نموده، هم خود مدار معاشی داشته باشد و هم به کار دولت بیایند…»
فعالیت و تاسیسات های فرهنگی حاج میرزا خازن لشکر که بساط ترفیع مقام وی را فراهم کرده بود برای دریافت درجه و ترفیع به پایتخت دعوت شد اما این روزها دوامی نداشت و تبریز و مردمانش نتوانستند بیش از این فردی چون خازن لشکر را با آن تفکر والا و مترقی در کنار خود داشته باشند و خازن لشکر در همان سال در تهران، زندگی را بدرود گفت.
با رفتن خازن لکشر از دنیا تشکیلات فرهنگی آن مرحوم هم دچار فترت و انحلال شد و خانهای را که کتابخانه بود به یکی از افسران فروختند و اکنون در خیابان پهلوی (امام خمینی فعلی) تبریز مغازه سنگی ساخته شده است.
خبر درگذشت حاج میرزا حسن خان خازن لشکر تحت عنوان «تاسّف» در شماره ۲۶ سال دوم روزنامه ناصری در روز جمعه ۲۱ رمضان ۱۳۱۳ هجری قمری برابر با ششم مارس ۱۸۹۶ میلادی منتشر شد: «حاج میرزا حسن خان خازن لشکر رئیس مخزن و قورخانه آذربایجان که چندی پیش عازم دارالخلافه طهران گردیده و موقتا در آنجا اقامت داشتند از قرار خبر تلگرافی که به تبریز رسیده روز پنج شنبه (۱۲) شهر رمضان المبارک فجاه به رحمت ایزدی واصل و به حیات ابدی نایل گشتهاند.
الحق مرحوم معزی الیه گذشته از تدین و زهد و تقوی وجودشان برای ابنای وطن مغتنم بودی، بسی آثار خیریه که از وجود ایشان در این شهر و دیار به یادگار ماند و حقیقتا توان گفت که وجودشان منحصر به فرد و در مراتب خیر خواهی ابنای وطن و حسن رفتار شبه و نظیر نداشتند.
از خبر رحلت ایشان، اهل شهر را نوعی ملال و کدر حاصل آمد که گوئی پدرشان رخت بدان جهان کشید. ولی آثار خیریه که از ایشان به یادگار است همه وقت موجب تذکار و از عقبش ذکر خیر زنده کند نام را. از خداوند سائلیم که روح پرفتوح آن مرحوم را مهبط انوار خود فرموده و غریق بحر غفران فرمایاد.»
پیکر پاک او را در آرامگاه اختصاصی وی در قم در حرم معصومه دفن میکنند اما بعدها در نوسازی آن اماکن بر اثر تعویض آرامگاه اختصاصی از بین رفته، ولی هم اکنون سنگ مزارش باقی است و نشانگر آرمیدن آن زنده نام در آن نقطه از حرم است.
در سال ۱۳۸۲ مرحوم زنده یاد سیف اله خازن از نوادگان خازن لشکر با اهدای ۱۶۲ برگ از تصاویر و اسناد این خاندان به موزه اسنادملی ، سبب ساز شناسایی هر چه بیشتر اقدامات فرهنگی خازن لشکر شد.
ايميل: news@.ir | شماره پيامک:000 |
- برگزاری کارگاه آموزشی “سوزن دوزی تزئینی” در فرهنگسرای تربیت
- برگزاری کارگاه آموزشی “سرویس آشپزخانه” در فرهنگسرای تربیت
- حضور شهردار منطقه ۸ و معاون شهرسازی شهرداری تبریز در مسجد آیت الله خلخالی
- آسفالتریزی اساسی خیابان شهید بهشتی حد فاصل بهادری تا چایکنار
- هفتاد و سومین ملاقات مردمی شهردار کلانشهر تبریز
- اجرای نقاشی دیواری سنتی در دیوارهای بد منظر پیاده راه مقصودیه
- برگزاری کارگاه آشپزی “گراتن مرغ و بادمجان” در فرهنگسرای تربیت
- تامین خودروهای سبک با راننده و نیروهای تخصصی مورد نیاز برای ماشین آلات سنگین مجتمع مس سونگون
- ثبت رکوردهای زرین حوزه تولید در فروردین ماه
- مبادلات گمرکی آذربایجان شرقی ۱۱.۱۵ درصد افزایش یافت
- تقویت زیرساخت گردشگری آذربایجانشرقی با سرمایه گذاری ۵۵ هزار میلیارد ریالی
- آسفالت ریزی اساسی بلوار چایکنار
- برگزاری کارگاه آموزشی “دوخت لباس کودک”، در فرهنگسرای تربیت
- کلاس آموزش طراحی روی چرم در فرهنگسرای تربیت
- توزیع ۱۰هزار تراکت ساعات جمع آوری زباله بین شهروندان
- درختان خیابان تئاتر نورپردازی شدند
- ۵۷۵ واحد نهضت ملی مسکن در شهر جدید سهند آماده بهرهبرداری است
- حلقه آبی شرق تبریز تا پایان سال به بهره برداری می رسد
- استاندار آذربایجان شرقی: «نشان تجاری» و «بازارسازی» لازمه پایداری تولید است
- برگزاری کارگاه آشپزی “کیک خیس شکلاتی” در فرهنگسرای تربیت
- برگزاری مسابقات ورزشی دارت در باغ گلستان
- لکه گیری و آسفالت ریزی کوچه امامزاده سید جمال
- تعمیر و نوسازی چراغ های روشنایی در معابر شهرداری منطقه هشت
- توزیع ۲۸۵ تن آسفالت طی هفته اخیر در معابر بافت مرکزی شهر
- برگزاری نشست “معماری به روایت تبریز” در خانه تاریخی نیکدل
- نشست “معماری به روایت تبریز” به روایت تصویر
- مس سونگون، اولین شرکت استانی در استفاده از پساب در خطوط تولید
- چه آثاری از معماری تبریز برجای مانده است؟/لزوم تهیه نقشه باستان شناسی
- جذب ۲۵ درصدی بیشتر گردشگر با ایجاد زیرساخت های لازم میسر است
- آذربایجان شرقی برای برگزاری دور دوم انتخابات آمادگی کامل دارد